Sakada....Epifanio Ugalino

by Ranolfo Ugalino, Sr.
(as published 3 years ago in MVP)

Kas sinalaysay ni EPIFANIO UGALINO
BUSSAWIT, MAGSINGAL, ILOCOS SUR
April 19, 2009

my young parents with me, their first born

Inkakaubingko ti agruruot ket naimula ditoy panunotko ti kinarigat ti biag. Awanto la ngatan apo iti inanam-ayen?, dagita ti linaon ti panunotko ingganat panagbarok. Isu nga idi adda madamdamag a panagayabda no siasino ti mayat a mapan HAWAII, nagiinnapalanmi . Ngem apay ngarud a nagawidka ama?, saludsodmi ken ama DOROT idi. $1 dollar ti maysa nga aldaw ti sueldoda ket narigat ti trabaho ken nauyongda pay dagidiay bo-boss kunana.Uray latta kayatko latta ti mapan, daytoy a rigat ti biag ditoy, kinunak met iti naknakemko.

Kalpasan ti gubat. DISYEMBRE 1945. Maysa a malem, dakami a SAKATERO (daytoy ti awag iti maysa  a mangruruot laeng ti trabahona idi), agtutungtong kami diay nagkurusan  ta isu met la ti maaramid iti malem. Adda dakkel a lalaki a taga-daya a sumungad. Ay ni maestro MARTIN TOMANENG gayam. Siasino kadakayo ti mayat a mapan idiay HAWAII?, sinaludsodna? Nagiinnuna kamin a nagpailista. Uppat kami. ELPIDIO ARELLANO, FLORENCIO “BIDALLING” ULIBAS,  SILVERIO PASCUA ken siak. 20 anyos ti tawenko kasta met dagiti kabarkadak. Mapankay idiay VIGAN ket  isarangyo dagitoy papelesyo a kayatyo ti mapan diay HAWAII. Masapul ti sedula ken provincial clearance, apan kayo ken apo NICOLAS TOLENTINO agpaaramid. Tapos  isubmitaryo dagitoy papeles idiay VIGAN.

Nakurang a makabulan ti pananguraymi ti panangawagda kadakami. Idi kuan adda ayabmin a mapan diay VIGAN. Madi dak a palubosan dagidi nagannak ken kakabsat. Ipatuloddakayo a mapan makigubat isu nga agalada ti tao kinunada. Uray latta kunak met ta malagipko ti rigat ti biag. Napankam ngarud idiay VIGAN ket narugyanan ti medical examination. Maysa lawas a binalsig a tarong bigat, aldaw ken rabii a sidsidami. Awan ti agawid ta seclusion kami.Idi madanon ti takki, napagnunumuanmi a maymaysa la ti akin takki ti usarenmi amin. Gapu ta ti maysa a kabarkadami ti kalukmegan ken kadakkelan, diay takki na ti usarenmi nga uppat. Idi rummuar ti resulta ti physical exam, daydiay  akin takki ti saan a nakapasa ket isu ti nabati.

my father's early days in hawaii

Kalpasan ti amin, inikkan dakami ti tallo nga aldaw a panagpakada kadagiti pamilya. Kinargaak ti dua paris a pantalon ken bado diay tampipi. Idiay SALOMAGUE, CABUGAO ti nagluganmi iti barko idi JANUARY 1946. Ti contrata, $4.40/day ti sueldo libre ti pasahe. Nakaluasen diay barko idi nakadanon da baket ken NOLING nga 8 months na laeng idi , nga umay koma mangpalubos kaniak ngem nakaluas met diay barkon.

SS MAUNAWILI… dayta ti nagan diay barko nga us-usarenda a pang-Interisland idiay HAWAII. Dakkel ken nalawa met, makalaon met ti 1,000 nga tao. Mamin innem nga nagsubli-subli daytoy a barko , isu a 6,000 amin a tao ti sakadas. Ti pagturoganmi ket idiay latta rabaw ti deck diay barkon. Dagidiay la opisyal ken pahinante ti barko ti agyan kadagidiay cuarto. Nataratar lattan dagidiay triple decker nga katre. Ni IDIONG diay kababaan, siak diay 2nd deck ket ni met BIDALLING diay 3rd deck. Ti libanganmi ket billiards, cards ken dice. Adda pay nakaipaabak ti balonna a kuartan, pati relosna impaabaknan.

Kinse nga aldaw ti biahe. Adu ti naulaw ta kasla barko ti kadadakkel dagidiay allon. Naulawak ket saannak a nangnangan ti maka lawas. Biskwit laeng nga iliblibas ni IDIONG ti makanko. Adda maysa a natay ket binungonda ti puraw a lupot sada pinadagsenan iti landok tapno lumned. Madanaganakon baka siak ti sumaruno. Inkarkarigatak ti ngumato-bumaba diay deck tapno maikkat ti ulawko. Sardinas a kanayon ti sidsidami, bigat, aldaw ken rabii. Awan met ti ag-rir-riri. No mabisin kamin, libasenmi nga alaen dagidiay frutas a mansanas kada biscuit. Naminsan adda dakkel a lata ti biscuit a naipuslitda.. Awan ti abre-lata a makitami a panglukat isu a linukatanmi babaen iti imuko. Idi luklukatanda, sipsiputakon ta apaman a malukatanda, agawaak ti mangkaoten tapno makaunaak. Mabisinak la unayen. Siak ti nakauna ket nagsasarunoda met amin a kimmaoten, diak met maikkat diay imakon, nasugatan la ngarud ta diay pananglukatda ket adda natirad  gapuanan diay imuko a pinanglukatda.

sons arrival may 1967 at honolulu international airport

Nag- sanglad kami idiay HILO, HAWAII. Indagasmi ngamin diay anak ti maysa a taga HILO. Maysa a rabiimi  ditoy. Pinagpili dakami no agyankami ditoyen wenno agpatuloy kami diay LANAI CITY, LANAI,  ngamin isu ti pinirmaanmi a destinasion. Adu ti Magsingalenos a nadanon mi idiay LANAI, kas kada SALUSTIANO URATA, CARLOS ULIBAS, nga uliteg ni SANTIAGO ULIBAS. Adu kami met a kassangpet. BERONG ATAOP, DIONISIO ULIBAS, VENANCIO URUBIO, QUINTIN TAGARA, ELPIDIO ARELLANO, BIDALLING ULIBAS, SILVERIO PASCUA. Idi kuan tallo kam la kada IDIONG, BIDALLING ken siak  ti nabatin. Kapinyaan ti trabahomi. Isakbatmi diay dakkel  a supot a pagikkanmi ti mapuros a pinya. Nadagsen daytoy no mapunno. Narigat ken naragsakkami met no malpas ti trabaho. Bolang ti adda a libanganmi. Kalpasan ti innem a bulan, nag-tawagnak ken ni Uncle MARCELO TIPON (uliteg ni baket) idiay HONOLULU no mabalin ti mapan idiay ayanna. Wen kunana met. Kapinyaan latta ti trabaho.

Nagyannak idiay balay da kabagis PACIO ken manang ELLIS. No ditoy la kapinyaan ti ayanko, awan ti asenso kunak iti bagik. Isu a nag-enroll -nak ti automotive mechanic ti rabii. Idi nalpas ti makataoen, naalakon ti diplomak. Nangalaak pay ti welding. Nag-constructionnak pay. Idi kuan nakastreknak a kasla maintenance man diay KALAKAUA GOLF CLUB…kasla military golf course, isu ti nakaamammuak ken CAPT ULDRICH, isu ti kasla boss ko. Gaput nababa ti sueldo, imbagak ken ULDRICH nga mapanak agsapul idiay mainland ti nangatngato bassit a sueldo. Why, what can you do?, saludsodna. I can drive a bulldozer and fix it too, kunak met. Wait, don’t go. I have a job for you. You and I will clear a 120 acres pineapple fields and build a golf course. How much are you getting now? $160/month kunak met. Ok, I will give you $200/a month. How’s that? Do you think that’s enough? I said no. $220/a month then…and we agreed. Tomorrow meet me at KUNIA PINEAPPLE FIELDS. I have a big tractor and a bulldozer and we start clearing the pineapples to start a golf course.

our parents now

Isu daytoy ti tarabahok  ingganat nalpas ti 18 holes ngem adun ti trabahador nga aywankon. Idi saan a mabayag a panagkaduami (20 years) inlakona kadagiti Hapon ngem pinagbalinnak a superintendent of greens keepers with 12 workers under me.

Saandak met a mabalin nga ikkaten dagidiay Hapon gapu ti position ko ket nairaman diay sales contract nga saandak a maikkat. Isu ti imbaga ni ULDRICH kadagiti Hapon.

Daytoy ti nagretiroak nga trabaho. Kalpasan ti 40 a tawen iti lay-asan, nagsubliak ditoy PILIPINAS. 1985 idi nagawid kami ditoy PILIPINAS ket kaasi ni Apo tayo a DIOS, nakaradkad kami pay met laeng a mangpasungad iti inaldaw-aldaw a biag a paraburna.